Chronische aandoeningen: autonomie en afhankelijkheid

Het beeld van de mens als autonoom individu dat in staat is zijn eigen situatie te beoordelen en
afgewogen beslissingen te nemen die in lijn zijn met zijn eigen belangen, is niet goed afgestemd op mensen in chronische zorgsituaties. In plaats van individuele autonomie dringt zich in deze zorgsituaties de ervaring van afhankelijkheid op. Daarom wordt gezocht naar een mensbeeld waarin vanuit een betrokkenheid op de ander wordt gedacht. Vertrekpunt is de gedachte dat ook afhankelijkheid bij het mens-zijn hoort. In een Socratisch gesprek gaan we verkennen wat afhankelijkheid eigenlijk betekent.

Op deze eerste lesdag besteden we daarnaast aandacht aan de narratieve ethiek waarin bij een goede zorgverlening aan mensen hun levensverhaal centraal staat.

Docenten: Gert Olthuis, Dorine Bauduin en Loes de Jong

Drie doordenkingen van de zorgrelatie

Op deze tweede lesdag zullen we drie manieren onderzoeken om over de zorgrelatie te denken. Als eerste onderzoeken we de waarde van de filosofie van Emmanuel Levinas. Zijn denken is één groot pleidooi voor het centraal stellen van de Ander, zonder dat dit ten koste van mijzelf gaat. De betekenis van de Ander concentreert zich in het appèl, een woordeloos beroep dat op ons wordt gedaan door de Ander. Daarna onderzoeken we het menselijk vermogen tot empathie, het vermogen om zich in te leven in de ander. Een oude stroming in de ethiek waarin de cultivering van emoties centraal staat is de deugdethiek. We gaan in op wat een deugd is, wat de plaats is van emoties als empathie in een professionele zorgrelatie en in hoeverre empathie als een deugd ontwikkeld kan worden.

Als laatste onderzoeken we de waarde van de zorgethiek voor het begrijpen en vormgeven van de zorgrelatie. Wat goed is, volgens de zorgethiek, is niet zozeer zich houden aan fraaie principes of wetten. Wat goed is, is trouw aan aangegane verbintenissen, op je genomen verantwoordelijkheden en bestaande loyaliteiten. Zorgen voor en zo in stand houden van relaties met mensen en met de wereld, daar gaat het om.

Docenten: Gert Olthuis, Jan Keij en Marcel Becker

Morele vragen in de zorg voor mensen met dementie

Uitgaande van de zorg-ethische opvatting van zorg als relationeel gebeuren, ‘zoomen’ we op deze lesdag in op vragen over identiteit, afhankelijkheid en kwetsbaarheid, op relationaliteit binnen en rond de zorgrelatie, en op de rol van naasten en familie in de zorg voor dementerenden.

We beginnen deze lesdag met het verkennen van ‘identiteit’: hoe begrijpen we de menselijke identiteit en is deze (voornamelijk) autonoom, of (voornamelijk) relationeel? Vervolgens onderzoeken we hoe deze aspecten zich tot elkaar verhouden en welke plaats er in beide visies is voor het denken over kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Vervolgens reflecteren we op de zorgpraktijk en wat een nadruk respectievelijk op autonomie en op relationaliteit betekent voor de zorgpraktijk, en voor de zorg voor het relationele netwerk rond de zorgontvanger.

Docenten: Maaike Hermsen en Inge van Nistelrooij

Ethische kwesties met betrekking tot autonomie en afhankelijkheid in de psychiatrie

De vierde lesdag is gewijd aan vraagstukken in de zorg voor mensen met een psychiatrische aandoeninig. In deze tijden van grote waardering van de zelfbeschikking en autonomie van mensen, ook in de psychiatrie, moet dikwijls met moeite een evenwicht gevonden worden tussen respect voor de eigen keuzen van patiënten en ideeën over goede zorg. Op deze dag staat deze kwestie centraal. We verkennen de diverse morele dilemma’s en inherente ethische complexiteiten in de zorg voor psychiatrische patiënten. We bespreken de ethische problematiek rond de autonomie en wilsbekwaamheid. We zullen de dag afsluiten door ons te verdiepen in het thema ‘waanzin’ aan de hand van verbeelding in de kunst en door het bespreken van een filosofische tekst.

Docenten: Gert Olthuis en Jelle van Gurp

Zorgverlening aan mensen met een verstandelijke beperking

Op deze lesdag gaan wij in op de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Enerzijds wordt een maatschappelijk beroep gedaan op ‘eigen regie’ en dient zorg daarop aan te sluiten, anderzijds bepalen kwetsbaarheid en afhankelijkheid het specifieke karakter van zorg, speciaal de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. We kijken naar zorg vanuit een politiek-ethisch perspectief: wat mag zorg betekenen in een samenleving die de nadruk legt op actieve participatie, actief burgerschap, eigen regie? Naast dit, intussen gangbare, pleidooi zal het politiek-ethische perspectief worden gehanteerd dat de zorgethiek aanreikt: als opbouwen, wat betekent dit dan voor onze inrichting< van die samenleving? Welke consequenties mogen afhankelijkheid en kwetsbaarheid hebben voor ieders participatie in die samenleving? En wat voor soort relaties heeft een persoon met een verstandelijke beperking, en wat vraagt dat van degenen die voor hem/haar zorgen?

Docenten: Maaike Hermsen en dr. Alistair Niemeijer

Morele aspecten van palliatieve zorgverlening

Op de zesde lesdag besteden we aandacht aan de ethische dimensie van de palliatieve zorgverlening. We onderzoeken de relatie tussen palliatieve en chronische zorg. Wat is palliatieve zorg eigenlijk? Waarin onderscheidt het zich van andere vormen van zorgverlening? Het begrip kwaliteit van leven speelt hier een belangrijke rol. Daarnaast zullen we nadenken over ‘de goede dood’. Uitgangspunt hierbij is de overtuiging dat zorgverleners in de palliatieve sector zich niet alleen moeten richten op een goed leven, maar evenzeer op een goede dood. Wat zijn voor u kenmerken van een goed stervensproces: authenticiteit, autonomie, verbondenheid?

Docenten: Gert Olthuis

Deadline paper

Als afsluiting van module 2 schrijft u een eindpaper.